Podczas gdy sztuczne chłodnictwo i konserwowanie żywności są stosowane od ostatnich stu lat, sól jest używana do tego celu od wielu tysiącleci.
Sól nie tylko poprawia smak. Pogłębia go. Obniża gorzkość, uwydatnia słodkość, zapewnia równowagę. Jest naturalnym środkiem konserwującym, pomaga rosnąć chlebowi, jest nawet ważnym składnikiem w lodach. Sól czuje się równie dobrze "w domu" na grubym steku jak i na karmelu. I fantastycznie robi to wszystko bez dodania nawet jednej kalorii.
Sól to substancja mineralna będąca prawie czystym chlorkiem sodu
Sól w swojej naturalnej formie jako krystaliczny minerał jest znana jako halit a monomineralna skała zbudowana z halitu to halityt - potocznie sól kamienna. Zawartość innych substancji w halicie powoduje, że bez-kolorowy halit ma różne zabarwienie. Sól jest obecna w dużych ilościach w wodzie morskiej, zawartość soli w oceanie jest około 35 gram na 1 litr co daje 3 i pół-procentowe zasolenie. Sól jest niezbędna dla życia zwierzęcego a smak słony jest jednym z podstawowych ludzkich smaków.
Tkanki zwierzęce zawierają większe ilości soli niż tkanki roślinne dlatego dieta nomadów i Innuitów wymaga bardzo mało dodatku soli, lub nawet wcale, natomiast dodatek soli jest konieczny w dietach wegańskich i wegetariańskich. Sól jest jedną z najstarszych przypraw i ważną metodą konserwacji żywności, zwłaszcza mięsa. Podczas gdy śledź zawiera 68 mg sodu na 100 g, pikling - śledź wędzony zawiera 990 mg. Podobnie, wieprzowina zawiera 63 mg a boczek 1480 mg a ziemniaki zawierają 7 mg natomiast płatki ziemniaczane 800 mg na 100 gram. Głównym źródłem soli w diecie, oczywiście poza solą, to chleb, produkty zbożowe, produkty mięsne, mleko i nabiał. W wielu wschodnioazjatyckich kuchniach sól nie jest tradycyjną przyprawą, jej miejsce zajmują sos sojowy, sos rybny i sos ostrygowy, które mają dużą zawartość sodu.
Historia soli
Najstarszy wyrób soli datuje się na 6050 p.n.e. gdy ludzie żyjący na terenie dzisiejszej Rumuni odparowywali wodę źródlaną aby otrzymać sól, na 6000 p.n.e. datuje się odkrycia produkcji soli w Chinach. Sól była ceniona przez starożytne cywilizacje Greków, Rzymian, Hebrajczyków, Bizantyjczyków, Hetytów i Egipcjan. We wczesnych latach cesarstwa Rzymskiego były budowane drogi do transportu soli, jak np. Via Salaria z Ostii do stolicy. Sól była ważnym artykułem transakcyjnym i była transportowana Morzem Śródziemnym i przez Saharę w karawanach wielbłądzich.
Nacje prowadziły wojny o sól i używały sól do podniesienia dochodu podatkowego. Wenecja wygrała wojnę z Genuą o sól, która była również ważnym elementem w rewolucji amerykańskiej. Miasta położone na trasach transportu soli bogaciły się nakładając cło, tak jak np. Liverpool rozkwitł na eksporcie soli wydobywanej w pobliskiej kopalni soli w Cheshire. Wyprawy Krzysztofa Kolumba były podobno finansowane z produkcji soli w południowej Hiszpanii a przygniatający podatek na sól we Francji był jednym z powodów francuskiej rewolucji. Po zniesieniu tego podatku był on ponownie wprowadzony przez Napoleona do finansowania wojen i nie zniesiono tego podatku aż do roku 1945.
Sól jest wydobywana w kopalniach soli lub otrzymywana poprzez odparowanie wody morskiej lub źródlanej. Światowa produkcja soli wynosi około dwieście milionów ton, z tego ok. 6% jest zużyta do ludzkiej konsumpcji. Największym producentem soli do 2011 roku było USA, od 2011 są Chiny, Polska w 2006 roku była na 21 miejscu z 62 krajów produkujących sól. Sól jest sprzedawana w wielu formach - m.in. jako sól morska, kuchenna, kamienna, często z dodatkiem przeciw zbrylającym czy z dodatkiem jodu.
Największa kopalnia soli jest w Kanadzie w miejscowości Goderich nad jeziorem Huron. Leży ponad pół kilometra pod ziemią, całkowita wielkość kopalni jest 2,4 km szerokości i 3,2 km długości, z tego 7 km kw. pod jeziorem. Druga pod względem wielkości jest kopalnia soli Khewra (wym. kjura) w Pakistanie, leżąca u podnóża Himalajów, oddalonych o ok. 300 km. Ma 19 poziomów, z tego 11 pod ziemią i 400 km chodników. Z tej właśnie kopalni pochodzi różowa sól himalajska - co jest wyrażeniem marketingowym na halit pakistański, sprzedawany przez różne firmy w Europie, Ameryce Północnej i Australii od wczesnych lat 21-go wieku.
Sól himalajska różowa fot. Fotolia
Kopalnia soli "Wieliczka" ma 9 poziomów a łączna ich długość wynosi ponad 300 km. Początki eksploatacji źródeł solnych w rejonie Wieliczki datuje się na 3 tysiące lat przed naszą erą. Na przełomie XII i XIII wieku naszej ery zaczęto drążyć głębsze studnie a pierwszy szyb powstał w niedalekiej Bochni gdy okazało się, że pod ziemią są złoża soli w postaci zestalonej. Eksploatację soli w Wieliczce zaprzestano 30 czerwca 1996 roku, obecnie wraz z kopalnią soli "Bochnia" są one obiektami turystycznymi i leczniczymi. Komora Ważyn w Bochni to największe podziemne pomieszczenie w Europie wykonane przez człowieka.
Fot. od lewej: Halit z Wieliczki; Halit z Heingau, Niemcy; Halit z Searles Lake w Kaliforni, USA / Creative Commons
Salzburg, Hallstatt i Hallein leżą w okręgu 17 kilometrów nad rzeką Salzach w centralnej Austrii gdzie są duże osady soli. Salzach dosłownie znaczy "słona rzeka" a Salzburg "solny zamek" biorąc swe nazwy od niemieckiego słowa salz - sól. Celtycki odpowiednik to słowo hall a Hallstatt było miejscem pierwszej kopalni soli ok. roku 800 p.n.e. Słowo salad (sałata) dosłownie znaczy "posolone" a pochodzi od starożytnego zwyczaju rzymskiego solenia warzyw liściastych.
Kwiat soli morskiej fot. Fotolia
Jednym z najszlachetniejszych i najcenniejszych gatunków soli jest kwiat soli morskiej. Podczas produkcji soli morskiej w sprzyjających warunkach kryształy soli wyrastają na powierzchni, jak kwiaty z gleby, są one wtedy ręcznie zbierane grabkami. Kwiat soli morskiej ma diametralnie inne właściwości od soli morskiej. Sól ta nie wyciąga soków z mięs - można używać jej m.in. do nacierania steków przed obróbką cieplną a także do solenia sałatek i innych potraw tuż przed podaniem.
Fot. Produkcja soli morskiej we Francji / Rolf Süssbrich Creative Commons
Pomimo grubego wyglądu sól ta jest bardzo delikatna z dużą zawartością minerałów. Kwiat soli morskiej jest zbierany tam, gdzie odbywa się produkcja soli morskiej - we Francji na wybrzeżu Bretanii, portugalska produkcja jest sprzedawana na cały świat, Hiszpania produkuje kwiat soli morskiej wysokiej jakości również eksportując ją na cały świat. Od niedawna Kanada zaczęła produkcję tej soli na wybrzeżu Pacyfiku na wyspie Vancouver i Brazylia, gdzie zgodnie z brazylijskim prawem sól ta jest z dodatkiem jodu. Kwiat soli morskiej jest też zbierany na plażach Jukatanu w Meksyku, gdzie Majowie produkowali sól morską 1 500 lat temu, rozprowadzając ją po Ameryce centralnej i Karaibach. Kwiat soli morskiej jest solą wilgotną, np. kwiat soli portugalskiej marki Flos Salis zawiera 5,4 do 8,1% wilgotności, kwiat soli innych marek może zawierać nawet do 10% wilgotności.
Sól jest ważnym składnikiem dobrego zdrowia
Nie ma w istocie nic ważniejszego dla ludzkiego przetrwania niż sól. Sód w soli to jest to co pozwala nerwom wysyłać i otrzymywać impulsy elektryczne. To jest to co czyni twoje mięśnie silne. To jest to co sprawia, że twój mózg działa. Tak naprawdę to jest to co powoduje, że każda komórka w twoim ciele funkcjonuje.
Krótko mówiąc - jest coraz więcej badań na korzyść soli. American Medical Association (Amerykańskie Stowarzyszenie Medyczne) ukazuje, że ludzie spożywający najwięcej sodu żyją najdłużej. American Journal of Hypertension (Amerykański Żurnal Nadciśnienia Tętniczego) się z tym zgadza. Żurnal twierdzi, że nie ma silnego dowodu na to, że spożywając mniej soli obniża się ryzyko ataków serca. W rzeczywistości, obniżenie spożycia do poziomu rekomendowanego* może spowodować szkody i skrócić długość życia. Nawet żurnal Scientific American nawołuje na zakończenie wojny z solą twierdząc, że nakłanianie do obniżania spożycia soli ma niewiele do czynienia z nauką.
*Światowa Organizacja Zdrowia zaleca dorosłym osobom spożywanie do 5 gram soli dziennie, zalecenia PTNT (Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego) wynoszą do 6 gram. Dotychczasowe podejście do spożycia soli było i jeszcze jest takie, że zbyt dużo soli w diecie podnosi ciśnienie krwi i zwiększa ryzyko ataku serca, jest też jednym z wielu elementów wpływających na powstawanie tzw. chorób cywilizacyjnych jak np. nadciśnienie tętnicze.
Fot. Chleb i sól / Creative Commons
Sól od dawna zajmowała ważne miejsce w religii i kulturze. Począwszy od wedyjskiego składania ofiar, w hetyckich rytuałach i podczas festiwali ludów semickich sól była wrzucana w ogień tworząc skwierczące dźwięki. Starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie odwoływali się do swoich bogów oferując sól i wodę, niektórzy uważają, że stąd wziął się początek wody święconej w wierze chrześcijańskiej. W mitologii azteckiej bogini płodności Huixtocihuatl była również boginią soli. W religii islamskiej Bóg zesłał z nieba ogień, wodę, żelazo i sól. Sól gra ważną rolę w ceremoniach i ślubach hinduskich, w dźinizmie czciciele bóstwa oferują surowy ryż i sól, sól też jest posypana na skremowany popiół zmarłej osoby przed pochowaniem. W tradycji buddyjskiej po powrocie z pogrzebu rzuca się szczyptę soli przez lewe ramię aby złe duchy nie weszły do domu.
Sól może być dodana do wody "gdzie jest taki zwyczaj" w obrządku święconej wody w kościele katolickim. W biblii wzmianka o soli jest w 35-ciu wersach - najbardziej chyba znany jest tragiczny los żony Lota, która została zamieniona w słup soli a w kazaniu na górze Jezus odnosił się do swoich wiernych jako "sól ziemi".
Sól jest też obecna w ceremoniach judaizmu - m.in. zmawiając modlitwę kidusz na rozpoczęcie szabatu zalecane jest mieć słony chleb lub dodanie soli do chleba jeśli chleb nie jest słony.
W neopogańskiej religii Wicca sól jest symbolem elementu ziemi i oczyszcza rejon ze szkodliwych i negatywnych energii. Talerzyk z wodą i talerzyk z solą są prawie zawsze na ołtarzu, sól jest używana też w wielu rytuałach i ceremoniach.
Sól nie tylko poprawia smak. Pogłębia go. Obniża gorzkość, uwydatnia słodkość, zapewnia równowagę. Jest naturalnym środkiem konserwującym, pomaga rosnąć chlebowi, jest nawet ważnym składnikiem w lodach. Sól czuje się równie dobrze "w domu" na grubym steku jak i na karmelu. I fantastycznie robi to wszystko bez dodania nawet jednej kalorii.
Sól to substancja mineralna będąca prawie czystym chlorkiem sodu
Sól w swojej naturalnej formie jako krystaliczny minerał jest znana jako halit a monomineralna skała zbudowana z halitu to halityt - potocznie sól kamienna. Zawartość innych substancji w halicie powoduje, że bez-kolorowy halit ma różne zabarwienie. Sól jest obecna w dużych ilościach w wodzie morskiej, zawartość soli w oceanie jest około 35 gram na 1 litr co daje 3 i pół-procentowe zasolenie. Sól jest niezbędna dla życia zwierzęcego a smak słony jest jednym z podstawowych ludzkich smaków.
Tkanki zwierzęce zawierają większe ilości soli niż tkanki roślinne dlatego dieta nomadów i Innuitów wymaga bardzo mało dodatku soli, lub nawet wcale, natomiast dodatek soli jest konieczny w dietach wegańskich i wegetariańskich. Sól jest jedną z najstarszych przypraw i ważną metodą konserwacji żywności, zwłaszcza mięsa. Podczas gdy śledź zawiera 68 mg sodu na 100 g, pikling - śledź wędzony zawiera 990 mg. Podobnie, wieprzowina zawiera 63 mg a boczek 1480 mg a ziemniaki zawierają 7 mg natomiast płatki ziemniaczane 800 mg na 100 gram. Głównym źródłem soli w diecie, oczywiście poza solą, to chleb, produkty zbożowe, produkty mięsne, mleko i nabiał. W wielu wschodnioazjatyckich kuchniach sól nie jest tradycyjną przyprawą, jej miejsce zajmują sos sojowy, sos rybny i sos ostrygowy, które mają dużą zawartość sodu.
Historia soli
Najstarszy wyrób soli datuje się na 6050 p.n.e. gdy ludzie żyjący na terenie dzisiejszej Rumuni odparowywali wodę źródlaną aby otrzymać sól, na 6000 p.n.e. datuje się odkrycia produkcji soli w Chinach. Sól była ceniona przez starożytne cywilizacje Greków, Rzymian, Hebrajczyków, Bizantyjczyków, Hetytów i Egipcjan. We wczesnych latach cesarstwa Rzymskiego były budowane drogi do transportu soli, jak np. Via Salaria z Ostii do stolicy. Sól była ważnym artykułem transakcyjnym i była transportowana Morzem Śródziemnym i przez Saharę w karawanach wielbłądzich.
Nacje prowadziły wojny o sól i używały sól do podniesienia dochodu podatkowego. Wenecja wygrała wojnę z Genuą o sól, która była również ważnym elementem w rewolucji amerykańskiej. Miasta położone na trasach transportu soli bogaciły się nakładając cło, tak jak np. Liverpool rozkwitł na eksporcie soli wydobywanej w pobliskiej kopalni soli w Cheshire. Wyprawy Krzysztofa Kolumba były podobno finansowane z produkcji soli w południowej Hiszpanii a przygniatający podatek na sól we Francji był jednym z powodów francuskiej rewolucji. Po zniesieniu tego podatku był on ponownie wprowadzony przez Napoleona do finansowania wojen i nie zniesiono tego podatku aż do roku 1945.
Sól jest wydobywana w kopalniach soli lub otrzymywana poprzez odparowanie wody morskiej lub źródlanej. Światowa produkcja soli wynosi około dwieście milionów ton, z tego ok. 6% jest zużyta do ludzkiej konsumpcji. Największym producentem soli do 2011 roku było USA, od 2011 są Chiny, Polska w 2006 roku była na 21 miejscu z 62 krajów produkujących sól. Sól jest sprzedawana w wielu formach - m.in. jako sól morska, kuchenna, kamienna, często z dodatkiem przeciw zbrylającym czy z dodatkiem jodu.
Największa kopalnia soli jest w Kanadzie w miejscowości Goderich nad jeziorem Huron. Leży ponad pół kilometra pod ziemią, całkowita wielkość kopalni jest 2,4 km szerokości i 3,2 km długości, z tego 7 km kw. pod jeziorem. Druga pod względem wielkości jest kopalnia soli Khewra (wym. kjura) w Pakistanie, leżąca u podnóża Himalajów, oddalonych o ok. 300 km. Ma 19 poziomów, z tego 11 pod ziemią i 400 km chodników. Z tej właśnie kopalni pochodzi różowa sól himalajska - co jest wyrażeniem marketingowym na halit pakistański, sprzedawany przez różne firmy w Europie, Ameryce Północnej i Australii od wczesnych lat 21-go wieku.
Sól himalajska różowa fot. Fotolia
Kopalnia soli "Wieliczka" ma 9 poziomów a łączna ich długość wynosi ponad 300 km. Początki eksploatacji źródeł solnych w rejonie Wieliczki datuje się na 3 tysiące lat przed naszą erą. Na przełomie XII i XIII wieku naszej ery zaczęto drążyć głębsze studnie a pierwszy szyb powstał w niedalekiej Bochni gdy okazało się, że pod ziemią są złoża soli w postaci zestalonej. Eksploatację soli w Wieliczce zaprzestano 30 czerwca 1996 roku, obecnie wraz z kopalnią soli "Bochnia" są one obiektami turystycznymi i leczniczymi. Komora Ważyn w Bochni to największe podziemne pomieszczenie w Europie wykonane przez człowieka.
Fot. od lewej: Halit z Wieliczki; Halit z Heingau, Niemcy; Halit z Searles Lake w Kaliforni, USA / Creative Commons
Salzburg, Hallstatt i Hallein leżą w okręgu 17 kilometrów nad rzeką Salzach w centralnej Austrii gdzie są duże osady soli. Salzach dosłownie znaczy "słona rzeka" a Salzburg "solny zamek" biorąc swe nazwy od niemieckiego słowa salz - sól. Celtycki odpowiednik to słowo hall a Hallstatt było miejscem pierwszej kopalni soli ok. roku 800 p.n.e. Słowo salad (sałata) dosłownie znaczy "posolone" a pochodzi od starożytnego zwyczaju rzymskiego solenia warzyw liściastych.
Kwiat soli morskiej fot. Fotolia
Jednym z najszlachetniejszych i najcenniejszych gatunków soli jest kwiat soli morskiej. Podczas produkcji soli morskiej w sprzyjających warunkach kryształy soli wyrastają na powierzchni, jak kwiaty z gleby, są one wtedy ręcznie zbierane grabkami. Kwiat soli morskiej ma diametralnie inne właściwości od soli morskiej. Sól ta nie wyciąga soków z mięs - można używać jej m.in. do nacierania steków przed obróbką cieplną a także do solenia sałatek i innych potraw tuż przed podaniem.
Fot. Produkcja soli morskiej we Francji / Rolf Süssbrich Creative Commons
Pomimo grubego wyglądu sól ta jest bardzo delikatna z dużą zawartością minerałów. Kwiat soli morskiej jest zbierany tam, gdzie odbywa się produkcja soli morskiej - we Francji na wybrzeżu Bretanii, portugalska produkcja jest sprzedawana na cały świat, Hiszpania produkuje kwiat soli morskiej wysokiej jakości również eksportując ją na cały świat. Od niedawna Kanada zaczęła produkcję tej soli na wybrzeżu Pacyfiku na wyspie Vancouver i Brazylia, gdzie zgodnie z brazylijskim prawem sól ta jest z dodatkiem jodu. Kwiat soli morskiej jest też zbierany na plażach Jukatanu w Meksyku, gdzie Majowie produkowali sól morską 1 500 lat temu, rozprowadzając ją po Ameryce centralnej i Karaibach. Kwiat soli morskiej jest solą wilgotną, np. kwiat soli portugalskiej marki Flos Salis zawiera 5,4 do 8,1% wilgotności, kwiat soli innych marek może zawierać nawet do 10% wilgotności.
Sól jest ważnym składnikiem dobrego zdrowia
Nie ma w istocie nic ważniejszego dla ludzkiego przetrwania niż sól. Sód w soli to jest to co pozwala nerwom wysyłać i otrzymywać impulsy elektryczne. To jest to co czyni twoje mięśnie silne. To jest to co sprawia, że twój mózg działa. Tak naprawdę to jest to co powoduje, że każda komórka w twoim ciele funkcjonuje.
Krótko mówiąc - jest coraz więcej badań na korzyść soli. American Medical Association (Amerykańskie Stowarzyszenie Medyczne) ukazuje, że ludzie spożywający najwięcej sodu żyją najdłużej. American Journal of Hypertension (Amerykański Żurnal Nadciśnienia Tętniczego) się z tym zgadza. Żurnal twierdzi, że nie ma silnego dowodu na to, że spożywając mniej soli obniża się ryzyko ataków serca. W rzeczywistości, obniżenie spożycia do poziomu rekomendowanego* może spowodować szkody i skrócić długość życia. Nawet żurnal Scientific American nawołuje na zakończenie wojny z solą twierdząc, że nakłanianie do obniżania spożycia soli ma niewiele do czynienia z nauką.
*Światowa Organizacja Zdrowia zaleca dorosłym osobom spożywanie do 5 gram soli dziennie, zalecenia PTNT (Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego) wynoszą do 6 gram. Dotychczasowe podejście do spożycia soli było i jeszcze jest takie, że zbyt dużo soli w diecie podnosi ciśnienie krwi i zwiększa ryzyko ataku serca, jest też jednym z wielu elementów wpływających na powstawanie tzw. chorób cywilizacyjnych jak np. nadciśnienie tętnicze.
Fot. Chleb i sól / Creative Commons
Sól od dawna zajmowała ważne miejsce w religii i kulturze. Począwszy od wedyjskiego składania ofiar, w hetyckich rytuałach i podczas festiwali ludów semickich sól była wrzucana w ogień tworząc skwierczące dźwięki. Starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie odwoływali się do swoich bogów oferując sól i wodę, niektórzy uważają, że stąd wziął się początek wody święconej w wierze chrześcijańskiej. W mitologii azteckiej bogini płodności Huixtocihuatl była również boginią soli. W religii islamskiej Bóg zesłał z nieba ogień, wodę, żelazo i sól. Sól gra ważną rolę w ceremoniach i ślubach hinduskich, w dźinizmie czciciele bóstwa oferują surowy ryż i sól, sól też jest posypana na skremowany popiół zmarłej osoby przed pochowaniem. W tradycji buddyjskiej po powrocie z pogrzebu rzuca się szczyptę soli przez lewe ramię aby złe duchy nie weszły do domu.
Sól może być dodana do wody "gdzie jest taki zwyczaj" w obrządku święconej wody w kościele katolickim. W biblii wzmianka o soli jest w 35-ciu wersach - najbardziej chyba znany jest tragiczny los żony Lota, która została zamieniona w słup soli a w kazaniu na górze Jezus odnosił się do swoich wiernych jako "sól ziemi".
Sól jest też obecna w ceremoniach judaizmu - m.in. zmawiając modlitwę kidusz na rozpoczęcie szabatu zalecane jest mieć słony chleb lub dodanie soli do chleba jeśli chleb nie jest słony.
W neopogańskiej religii Wicca sól jest symbolem elementu ziemi i oczyszcza rejon ze szkodliwych i negatywnych energii. Talerzyk z wodą i talerzyk z solą są prawie zawsze na ołtarzu, sól jest używana też w wielu rytuałach i ceremoniach.
