Ryba z frytkami to gorący posiłek angielskiego pochodzenia składający się ze smażonej ryby w panierce z ciasta i frytek.
Trochę historii
Rozwój floty rybackiej i transportu kolejowego doprowadził do rozpowszechnienia fish and chips wśród pracujących robotników na wyspach brytyjskich w drugiej połowie XIX wieku - świeże ryby docierały szybko do wszystkich gęsto zaludnionych miast.
Ryby smażone w głębokim oleju zostały wprowadzone na wyspach w XVII wieku przez przesiedleńców żydowskich z Portugalii i Hiszpanii. Pierwszy fish and chip shop (sklep) został otwarty w Londynie w 1860 roku przez Josepha Malin lub, w zależności kogo się zapytamy, przez Mr Lees w północnej Anglii w 1863 roku.
Chips, czyli kawałki ziemniaków smażone w głębokim oleju, pojawiły się chyba też mniej więcej w tym samym okresie; słowo chips w tym znaczeniu pojawiło się w powieści Karola Dickensa A Tale of Two Cities (Opowieść o dwóch miastach) opublikowanej w 1859 roku.
geograph.org.uk Happy Haddock (szczęśliwy plamiak) w Lerwick, na archipelagu Szetlandów
Nowoczesne fish-and-chips sklepy (w slangu brytyjskim "chippy" lub "chipper") pochodzą z Wielkiej Brytanii, chociaż żywność smażona była w Europie powszechnie sprzedawana. Podczas drugiej wojny światowej fish and chips były jednym z niewielu przedmiotów bez ograniczeń.
W 2003 roku w GB i Irlandii wprowadzono rozporządzenie, że sprzedawane ryby muszą być nazwane tak więc od niedawna zamiast ogólnego fish and chips na menu jest np. cod and chips (dorsz z frytkami).
Anglia
Smażona ryba stała się popularnym daniem w Londynie i południowo-wschodniej Anglii w połowie XIX wieku podczas gdy w północnej Anglii królowały frytki. Nie wiadomo dokładnie kiedy połączono frytki z rybami w danie, które znamy teraz.
flickr.com Autobus fish & chips
Koncepcję restauracji rybnej wprowadził Samuel Isaacs, który otworzył pierwszą taką restaurację w 1896 roku serwując fish and chips, chleb z masłem i herbatę za 9 pensów (przed wprowadzeniem systemu dziesiętnego 15 lutego 1971 roku jeden funt zawierał 240 pensów). Restauracje te były wyższej klasy - z dywanami, kelnerkami, obrusami na stołach i kwiatami, elegancką porcelaną i sztućcami - ale po raz pierwszy dostępne dla pracujących robotników. Nie trzeba dodawać, że ze względu na dużą popularność otworzył on cały łańcuch tych restauracji (30) w Londynie i okolicy i na początku XX wieku menu zostało rozszerzone o dania mięsne i inne popularne w tamtym czasie.
Szkocja
Miasto Dundee proklamuje, że "… w latach 1870-tych, ta wspaniałość brytyjskiej gastronomii - the chip - był po raz pierwszy sprzedany przez belgijskiego imigranta Edwarda De Gernier na miejskim zielonym rynku".
W Edynburgu połączenie sosu brązowego z wodą lub octem słodowym, znanym jako sos czy bardziej dokładnie jako "chippy sos" jest szczególnie popularne.
Irlandia
W Irlandii pierwsze fish and chips były sprzedane przez włoskiego imigranta Giuseppe Cervi, który przez pomyłkę zszedł z okrętu w Cobh (wówczas nazywane Queenstown) płynącego do Ameryki. Giuseppe przeszedł pieszo do Dublina, gdzie zaczął sprzedawać fish and chips z wózka ulicznego. Jego żona Palma pytała klientów "Uno di questa, uno di quella?" co znaczy w angielskim "one of this, one of the other?" (jedno z tych, jedno z tamtych?) co w lokalnym dialekcie dublińskim skrócono do "one and one" (jedno i jedno) i nawet obecnie w ten sposób zamawia się fish and chips w mieście.
Stany Zjednoczone
pdphoto.org/ Fish & chips w San Diego / USA
W USA danie jest nazywane również fish and chips pomimo, że słowo chips w Ameryce odnosi się do płatków ziemniaczanych, a frytki są nazywane french fries (frytki francuskie).
Smażenie, panierka, rodzaj ryb
Tradycyjnie tłuszcz wołowy lub smalec był używany, obecnie jest to olej roślinny lub z orzechów arachidowych (ziemnych), chociaż spotyka się używanie smalcu w niektórych miejscach, zwłaszcza w Irlandii Północnej.
Brytyjskie frytki są grubsze niż amerykańskie a ile tłuszczu zostanie wchłonięte przez frytki zależy od ich całkowitej powierzchni i jak długo się smażą.
Panierka to najczęściej proste połączenie wody z mąką dodając trochę sody oczyszczonej i trochę octu co stwarza lekkość - ocet z sodą tworzą bąbelki w panierce. Czasem robi się panierkę z piwa lub mleka zamiast wody. Rodzaj użytego piwa również wpływa na smak.
Dorsz i łupacz to najczęściej używane ryby do fish and chips w GB i Irlandii, wiele innych gatunków ryb jest też oferowanych - głównie z rodziny dorszowatych takich jak pollachius czy czarniak, także gładzice i płaszczki.
Fish&chips w Berlinie / (WT-shared) Shoestring / wts.wikivoyage
W Australii to też dorsze ale innych gatunków niż te brytyjskie, barramundi i mięso niektórych rekinów. Od początku 21-go wieku basa (w Europie najczęściej pod nazwą panga, w Ameryce Północnej i Australii jako basa) sprowadzane z farm rybnych w Wietnamie oraz hoki są często używane do australijskich fish and chips.
W Nowej Zelandii snapper (należąca do rodziny lucjanowatych, ryba okoniokształtna) była preferowana ale gdy połowy spadły została zastąpiona rybą hoki, rekinem i tarakihi. Na Wyspie Południowej dominuje niebiesko-płetwy gurnard i niebieski dorsz.
W USA rodzaj ryb zależy od tego jakie są dostępne w danym regionie - są to m.in. dorsz, halibut, flądra, tilapia a w stanach Nowej Anglii atlantycki dorsz czy łupacz. Na zachodzie to najczęściej łosoś a na południu sum.
Dodatki
Fish and chips w panierce piwnej w londyńskim pubie Brownswood
W Wielkiej Brytanii sól i ocet słodowy to tradycja, także papkowaty zielony groszek jest popularny tak jak i różne rodzaje ogórków kiszonych. W restauracjach i pubach podaje się kawałek cytryny z solą i octem, asortyment innych dodatków jest też dostępny na życzenie. W różnych częściach kraju i Irlandii podaje się też sosy, m.im. sos curry.
W Australii i Nowej Zelandii posypuje się lub częściej ostatnio podaje się sól, popularny tam jest sos pomidorowy i tatarski, często komplementarny jest kawałek cytryny pomimo, że wielu Nowozelandczyków uprawia cytryny w domu. Mniej popularny jest tam pochodzący z brytyjskiej tradycji ocet słodowy.
W Kanadzie fish and chips mogą być podane z solą, octem i sałatką coleslaw ale cytryna i sos tatarski są również dostępne.
W USA większość restauracji podaje fish and chips z sosem tatarskim, ketchupem, sałatką coleslaw a ocet słodowy czasem jest oferowany zwłaszcza w pubach w stylu UK.
Wherever the British went, so did their favourite fast food
Fish and chips w Karaczi, Pakistan
Gdziekolwiek się Brytyjczycy pojawiali wszędzie tam pojawiało się też ich ulubione fast food. W Wielkiej Brytanii 25% ryb i 10% wszystkich ziemniaków jest sprzedawanych w sklepach fish-and-chips. Wiele konkursów i wyróżnień na "best fish-and-chip shop" (najlepszy fish and chip sklep) świadczy o wysokiej pozycji tego dania wśród społeczeństwa.
Dorsz z frytkami w nieokreślonej miejscowości w Polsce
Tradycyjnie sklepy owijały sprzedawane fish and chips w gazetę lub podkładając biały papier lecz ze względów higienicznych używanie gazety prawie całkowicie zaprzestano. Teraz używa się papieru przeznaczonego do żywności, czasami z drukiem po zewnętrznej stronie symulując gazetę.
Czasem sklepy mają zabawne czy humorystyczne nazwy - zamiast ogólnego FISH & CHIP SHOP jest to np. Happy Haddock (szczęśliwy plamiak, polski odnośnik mógłby być Pluskający Plamiak). Inne takie nazwy to "The Codfather" (od The Godfather - Ojciec chrzestny) albo "Oh My Cod" (od Oh My God - O Mój Boże).
Największa porcja fish and chips, odnotowana w Księdze Rekordów Guinnessa, waży 47,75 kg - ryba, halibut w panierce, wyżyła 19,08 kg a chipsy ważyły 28,67 kg. Rekord należy do Fish and Chips@ LTD w Londynie osiągnięty 30 lipca 2012 roku.
Trochę historii
Rozwój floty rybackiej i transportu kolejowego doprowadził do rozpowszechnienia fish and chips wśród pracujących robotników na wyspach brytyjskich w drugiej połowie XIX wieku - świeże ryby docierały szybko do wszystkich gęsto zaludnionych miast.
Ryby smażone w głębokim oleju zostały wprowadzone na wyspach w XVII wieku przez przesiedleńców żydowskich z Portugalii i Hiszpanii. Pierwszy fish and chip shop (sklep) został otwarty w Londynie w 1860 roku przez Josepha Malin lub, w zależności kogo się zapytamy, przez Mr Lees w północnej Anglii w 1863 roku.
Chips, czyli kawałki ziemniaków smażone w głębokim oleju, pojawiły się chyba też mniej więcej w tym samym okresie; słowo chips w tym znaczeniu pojawiło się w powieści Karola Dickensa A Tale of Two Cities (Opowieść o dwóch miastach) opublikowanej w 1859 roku.
geograph.org.uk Happy Haddock (szczęśliwy plamiak) w Lerwick, na archipelagu Szetlandów
Nowoczesne fish-and-chips sklepy (w slangu brytyjskim "chippy" lub "chipper") pochodzą z Wielkiej Brytanii, chociaż żywność smażona była w Europie powszechnie sprzedawana. Podczas drugiej wojny światowej fish and chips były jednym z niewielu przedmiotów bez ograniczeń.
W 2003 roku w GB i Irlandii wprowadzono rozporządzenie, że sprzedawane ryby muszą być nazwane tak więc od niedawna zamiast ogólnego fish and chips na menu jest np. cod and chips (dorsz z frytkami).
Anglia
Smażona ryba stała się popularnym daniem w Londynie i południowo-wschodniej Anglii w połowie XIX wieku podczas gdy w północnej Anglii królowały frytki. Nie wiadomo dokładnie kiedy połączono frytki z rybami w danie, które znamy teraz.
flickr.com Autobus fish & chips
Koncepcję restauracji rybnej wprowadził Samuel Isaacs, który otworzył pierwszą taką restaurację w 1896 roku serwując fish and chips, chleb z masłem i herbatę za 9 pensów (przed wprowadzeniem systemu dziesiętnego 15 lutego 1971 roku jeden funt zawierał 240 pensów). Restauracje te były wyższej klasy - z dywanami, kelnerkami, obrusami na stołach i kwiatami, elegancką porcelaną i sztućcami - ale po raz pierwszy dostępne dla pracujących robotników. Nie trzeba dodawać, że ze względu na dużą popularność otworzył on cały łańcuch tych restauracji (30) w Londynie i okolicy i na początku XX wieku menu zostało rozszerzone o dania mięsne i inne popularne w tamtym czasie.
Szkocja
Miasto Dundee proklamuje, że "… w latach 1870-tych, ta wspaniałość brytyjskiej gastronomii - the chip - był po raz pierwszy sprzedany przez belgijskiego imigranta Edwarda De Gernier na miejskim zielonym rynku".
W Edynburgu połączenie sosu brązowego z wodą lub octem słodowym, znanym jako sos czy bardziej dokładnie jako "chippy sos" jest szczególnie popularne.
Irlandia
W Irlandii pierwsze fish and chips były sprzedane przez włoskiego imigranta Giuseppe Cervi, który przez pomyłkę zszedł z okrętu w Cobh (wówczas nazywane Queenstown) płynącego do Ameryki. Giuseppe przeszedł pieszo do Dublina, gdzie zaczął sprzedawać fish and chips z wózka ulicznego. Jego żona Palma pytała klientów "Uno di questa, uno di quella?" co znaczy w angielskim "one of this, one of the other?" (jedno z tych, jedno z tamtych?) co w lokalnym dialekcie dublińskim skrócono do "one and one" (jedno i jedno) i nawet obecnie w ten sposób zamawia się fish and chips w mieście.
Stany Zjednoczone
pdphoto.org/ Fish & chips w San Diego / USA
W USA danie jest nazywane również fish and chips pomimo, że słowo chips w Ameryce odnosi się do płatków ziemniaczanych, a frytki są nazywane french fries (frytki francuskie).
Smażenie, panierka, rodzaj ryb
Tradycyjnie tłuszcz wołowy lub smalec był używany, obecnie jest to olej roślinny lub z orzechów arachidowych (ziemnych), chociaż spotyka się używanie smalcu w niektórych miejscach, zwłaszcza w Irlandii Północnej.
Brytyjskie frytki są grubsze niż amerykańskie a ile tłuszczu zostanie wchłonięte przez frytki zależy od ich całkowitej powierzchni i jak długo się smażą.
Panierka to najczęściej proste połączenie wody z mąką dodając trochę sody oczyszczonej i trochę octu co stwarza lekkość - ocet z sodą tworzą bąbelki w panierce. Czasem robi się panierkę z piwa lub mleka zamiast wody. Rodzaj użytego piwa również wpływa na smak.
Dorsz i łupacz to najczęściej używane ryby do fish and chips w GB i Irlandii, wiele innych gatunków ryb jest też oferowanych - głównie z rodziny dorszowatych takich jak pollachius czy czarniak, także gładzice i płaszczki.
Fish&chips w Berlinie / (WT-shared) Shoestring / wts.wikivoyage
W Australii to też dorsze ale innych gatunków niż te brytyjskie, barramundi i mięso niektórych rekinów. Od początku 21-go wieku basa (w Europie najczęściej pod nazwą panga, w Ameryce Północnej i Australii jako basa) sprowadzane z farm rybnych w Wietnamie oraz hoki są często używane do australijskich fish and chips.
W Nowej Zelandii snapper (należąca do rodziny lucjanowatych, ryba okoniokształtna) była preferowana ale gdy połowy spadły została zastąpiona rybą hoki, rekinem i tarakihi. Na Wyspie Południowej dominuje niebiesko-płetwy gurnard i niebieski dorsz.
W USA rodzaj ryb zależy od tego jakie są dostępne w danym regionie - są to m.in. dorsz, halibut, flądra, tilapia a w stanach Nowej Anglii atlantycki dorsz czy łupacz. Na zachodzie to najczęściej łosoś a na południu sum.
Dodatki
Fish and chips w panierce piwnej w londyńskim pubie Brownswood
W Wielkiej Brytanii sól i ocet słodowy to tradycja, także papkowaty zielony groszek jest popularny tak jak i różne rodzaje ogórków kiszonych. W restauracjach i pubach podaje się kawałek cytryny z solą i octem, asortyment innych dodatków jest też dostępny na życzenie. W różnych częściach kraju i Irlandii podaje się też sosy, m.im. sos curry.
W Australii i Nowej Zelandii posypuje się lub częściej ostatnio podaje się sól, popularny tam jest sos pomidorowy i tatarski, często komplementarny jest kawałek cytryny pomimo, że wielu Nowozelandczyków uprawia cytryny w domu. Mniej popularny jest tam pochodzący z brytyjskiej tradycji ocet słodowy.
W Kanadzie fish and chips mogą być podane z solą, octem i sałatką coleslaw ale cytryna i sos tatarski są również dostępne.
W USA większość restauracji podaje fish and chips z sosem tatarskim, ketchupem, sałatką coleslaw a ocet słodowy czasem jest oferowany zwłaszcza w pubach w stylu UK.
Wherever the British went, so did their favourite fast food
Fish and chips w Karaczi, Pakistan
Gdziekolwiek się Brytyjczycy pojawiali wszędzie tam pojawiało się też ich ulubione fast food. W Wielkiej Brytanii 25% ryb i 10% wszystkich ziemniaków jest sprzedawanych w sklepach fish-and-chips. Wiele konkursów i wyróżnień na "best fish-and-chip shop" (najlepszy fish and chip sklep) świadczy o wysokiej pozycji tego dania wśród społeczeństwa.
Dorsz z frytkami w nieokreślonej miejscowości w Polsce
Tradycyjnie sklepy owijały sprzedawane fish and chips w gazetę lub podkładając biały papier lecz ze względów higienicznych używanie gazety prawie całkowicie zaprzestano. Teraz używa się papieru przeznaczonego do żywności, czasami z drukiem po zewnętrznej stronie symulując gazetę.
Czasem sklepy mają zabawne czy humorystyczne nazwy - zamiast ogólnego FISH & CHIP SHOP jest to np. Happy Haddock (szczęśliwy plamiak, polski odnośnik mógłby być Pluskający Plamiak). Inne takie nazwy to "The Codfather" (od The Godfather - Ojciec chrzestny) albo "Oh My Cod" (od Oh My God - O Mój Boże).
Największa porcja fish and chips, odnotowana w Księdze Rekordów Guinnessa, waży 47,75 kg - ryba, halibut w panierce, wyżyła 19,08 kg a chipsy ważyły 28,67 kg. Rekord należy do Fish and Chips@ LTD w Londynie osiągnięty 30 lipca 2012 roku.
