Śródziemnomorski sos do sałatki o nazwie aioli można porównać do majonezu. W wersji podstawowej przygotowuje się go z żółtek, czosnku, oliwy i soku z limonki. Wzbogacając przepis o przyprawy, ocet balsamiczny lub inne dodatki, takie jak np. papryka chili, warto użyć pieczonego czosnku. Aioli doskonale sprawdza się jako sos do sałaty zielonej, do sałatki cezar oraz jako włoski zastępnik majonezu np. w sałatce jarzynowej lub brokułowej.
Sos cezar można przygotować z gotowego bądź własnoręcznie wykonanego majonezu, który przyrządza się ucierając żółtka jaj i olej roślinny. Do domowego majonezu dodaje się również fileciki anchois z sardeli. Pozostałe składniki sosu to czosnek, sos worcestershire, musztarda, czarny pieprz, sól i parmezan. Wszystkie składniki na sos należy dokładnie wymieszać, np. w malakserze.
Guacamole to salsa, czyli meksykański sos podawany na zimno. W wersji podstawowej zawiera awokado, sok z limonki i sól. Smak guacamole można modyfikować, dodając różne składniki, np. cebulę, czosnek, chili, pomidory świeże lub suszone, paprykę, kolendrę, natkę pietruszki czy bazylię. Bardzo ważne jest, by do jego przyrządzenia użyć dojrzałego awokado. Wówczas miąższ daje się rozgnieść widelcem na gładką masę. Pozostałe dodatki najlepiej posiekać w bardzo drobną kostkę. Guacamole jest idealnym smarowidłem do chleba, elementem sałatek oraz farszy.
Do przygotowania sosu chili potrzebne są papryczki chili, ocet, cukier, imbir, czosnek i woda. Cukier i papryczki pozbawione łodyżek należy zmiksować w blenderze, a następnie przesypać do innego naczynia. Pozostałe składniki (oprócz octu) także trzeba zblendować i przełożyć do garnka z papryczkami i cukrem. Całość powinna się gotować przez około 5 minut. Sos chili pasuje m.in. do mięs, makaronów oraz leczo.
Podstawowy i tradycyjny włoski przepis na pesto zawiera następujące składniki: świeżą bazylię, twardy ser (np. parmezan), orzeszki piniowe, sól i oliwę. Wszystko ucierane jest w moździerzu na średnio gęsty i bardzo zielony sos. Pesto wykorzystywane jest m.in. jako dodatek do makaronu, smarowidło do pieczywa, dip sałatkowy, marynata do mięs oraz sos do serów i warzyw.
Do zrobienia pesto można wykorzystać oliwę z oliwek, olej z pestek winogron, olej rzepakowy. Są one najbardziej neutralne i nie dominują potrawy. Jeżeli pesto ma mieć wyrazisty smak i aromat, warto przyrządzić je na bazie oleju lnianego, sezamowego, oleju z awokado lub czarnuszki.
Pesto można tworzyć nie tylko z bazylii, ale również z jarmużu, rukoli, natki pietruszki, oliwek, suszonych pomidorów, świeżego szpinaku, koperku, liści rzodkiewki, kolendry, zielonego groszku i ostrej papryki. Wszystkie te składniki warto ze sobą miksować, tworząc niecodzienne połączenia smakowe.
Zamiast orzechów piniowych w pesto genialnie będą smakowały również inne orzechy, takie jak np. orzechy nerkowca, ziemne, włoskie, macadamia czy pistacje. Doskonale sprawdzają się również pestki – najlepiej podprażone wcześniej na suchej patelni lub w piekarniku – ze: słonecznika i dyni. Pesto można wzbogacić również nasionami, które dodatkowo nadadzą mu kleistej konsystencji, są to: chia, siemię lniane, nasiona konopi lub babki płesznik.
Ser do pesto powinien być twardy i kruszący się. Najlepszy w tej roli jest parmezan i gouda. Ściera się go na tarce o najdrobniejszych oczkach. W wegańskim pesto zamiast sera można wsypać więcej orzechów lub dodać nieaktywne płatki drożdżowe bądź żółty ser sojowy.
W pesto znakomicie smakują przyprawy i zioła, takie jak np.: tymianek, oregano, szczypiorek, czosnek, kurkuma, cynamon, imbir, chili, świeżo mielony pieprz oraz majeranek.
Pesto można przechowywać w lodówce przez bardzo długi czas. Wystarczy jedynie dbać o to, by wewnętrzne ścianki słoiczka były czyste a na powierzchni utrzymywała się minimum półcentymetrowa warstwa oliwy lub oleju (w razie potrzeby można go uzupełniać).
Chutney, nazywany często czatni, to gęsty sos przyrządzany na bazie warzyw lub owoców. Jest on stosowany głównie w kuchni indyjskiej jako farsz do dosy (są to bardzo cienkie naleśniki wyrabiane z soczewicy i mąki ryżowej). Czatni można również podawać do dań mięsnych i wegetariańskich. Najlepiej komponuje się z potrawami grillowanymi. W kuchni polskiej sosy typu czatni znane są XVII wieku pod nazwą „gąszcze”.
Sos chrzanowy na ciepło jest idealny do mięsa, np. karkówki, kurczaka lub ozorów wołowych. Na zimno można go podać do jajek na twardo, pieczeni, kiełbas, ryb, pasztetów, a także sałatek. Tradycyjny sos przygotowuje się ze startego korzenia chrzanu albo gotowego – ze słoika. Chrzan łączy się z masłem, mąką, kwaśną śmietaną i wywarem warzywnym. Sos doprawia się do smaku solą oraz cukrem.
Sos do sałatki to jej kluczowy składnik – łączący wszystkie smaki. Francuski sos aioli może z powodzeniem zastępować majonez. Przyrządza się go z żółtek ugotowanych na twardo jajek, dużej ilości świeżego czosnku, musztardy, oliwy i soku z cytryny. W wersji wegańskiej żółtka można zastąpić np. pokruszonym drobno serem tofu lub płatkami drożdżowymi. Sos aioli jest bardzo uniwersalny. Wyśmienicie komponuje się ze wszystkimi rodzajami sałat, świeżymi warzywami, mięsnymi oraz rybnymi dodatkami. Aioli ma postać gęstej emulsji, można do niego dodawać również świeżo mielony pieprz i ocet, np. balsamiczny.
Sos belgijski to bardzo popularny sos do frytek powstały z połączenia cebuli, majonezu, ketchupu i przypraw. Mieszając ketchup, majonez i nieco czosnku można przygotować szybki sos do frytek. Smażone ziemniaki dobrze smakują także z sosem pomidorowym lub czosnkowym. Sos do frytek z czosnkiem nie musi być kaloryczny – zamiast majonezu wystarczy do niego dodać jogurt naturalny.
